Walvissen in de Noordzee?

Wat is een walvis?
Walvissen zijn zoogdieren die volledig zijn aangepast aan een leven onder water. Ze hoeven doorgaans alleen naar boven te komen om te ademen. Dit doen veel soorten walvissen met andere frequenties tijden, afhankelijk van hun gedrag, patronen en activiteit. Dit betekent dat walvissen meestal één keer ademen per keer dat ze aan het oppervlakte komen, maar tussen duiken door vaker achter elkaar ademen.  Over het algemeen ademen kleinere walvissen vaker dan de grotere walvissen, zoals te zien in tabel 1.  

Tabel 1 Ademhaling frequentie van walvissen

Bij het naar de oppervlakte komen ademen walvissen zuurstofarme lucht uit en vervolgens ademt het dier zuurstofrijke lucht in. 

De bouw van hun lichaam is ideaal gestroomlijnd, waarbij de vinnen zorgen voor een optimale voortbeweging en balans. De borstvinnen zorgen voor sturing, waarbij de rugvin de balans van de walvis reguleert en door de op en neerwaartse beweging van de staartvin beweegt een walvis vooruit. Walvissen leven vaak in complexe sociale structuren met ver ontwikkelde communicatiesystemen. Elke walvissoort zwemt met een andere snelheid. Daar speelt hun lichaamsbouw, maar ook hun leeftijd een rol in. Verder verschilt het per activiteit hoe hard ze zwemmen. Tijdens het rusten zwemmen walvisachtigen langzaam (meestal tussen de 2 en 11 km/uur), maar als ze jagen, spelen of vluchten behalen ze soms hun maximale zwemsnelheid. 

Tabel 2: Maximale zwemsnelheid van walvissen

Soorten walvissen
Bij het woord ‘walvis’, denk je al snel aan een groot, log dier. Er zijn echter ook walvissen die niet veel groter worden dan anderhalve meter, zoals sommige soorten dolfijnen en bruinvissen. Wereldwijd zijn er meer dan 80 verschillende soorten walvissen. Al deze soorten behoren tot één groep: de orde Cetacea. Binnen deze groep wordt onderscheid gemaakt tussen tand- en baleinwalvissen, die weer worden onderverdeeld in families en soorten. Baleinwalvissen hebben in tegenstelling tot tandwalvissen, geen tanden maar baleinen. Dit zijn een soort borstelige platen aan hun bovenkaak, waarmee ze voedsel zoals krill en kleine vissen uit het zeewater filteren. 

Hoe slaapt een walvis?
Zoals omschreven in de ademhalingstabel hierboven, moeten walvissen regelmatig adem halen boven water. Het is dan niet handig wanneer een walvis volledig in slaap zou vallen en daardoor kan verdrinken. Een walvis moet dus wakker blijven om adem te kunnen halen. Daarom is er altijd maar één hersendeel aan het rusten, zodat de andere helft wakker kan blijven om het lichaam aan te sturen voor onder andere ademhaling en letten op gevaar. Zo laten ze hun helften om en om tijdelijk rusten. Meestal ‘slaapt’ een walvis dan tussen de 3 – 5 minuten aaneengesloten. Soms lijkt een walvis dan één oog gesloten te hebben, terwijl het ander open is. In groepen wisselen walvissen elkaar soms af met deze rustperiodes. Ze zwemmen langzamer en blijven vaak in een bepaald gebied in deze staat.  

De Noordzee
De Noordzee is een gebied van zo’n 575.00 vierkante kilometer groot. Het grenst aan verschillende Europese landen: Nederland, België, Frankrijk, Duitsland, Verenigd Koninkrijk en Denemarken. De gemiddelde diepte van de Noordzee is 46 meter. Dit lijkt niet heel diep, maar er lopen veel belangrijke scheepvaartroutes door de Noordzee. Ook is een groot deel van de Noordzee door de mens ingericht als windmolenpark. Dit kan voor veel organismen die in de Noordzee leven (denk aan mosselen, krabben, haaien, roggen, zeesterren, zeehonden, walvissen en vele vissoorten) problemen opleveren en tegelijkertijd wellicht ook voordelen. Verschillende natuurorganisaties zetten zich in om deze dierpopulaties te brengen naar een gezond niveau. De Noordzee wordt ook veel gebruikt als recreatiegebied. Je kunt er heerlijke strandwandelingen maken, sporten of simpelweg genieten.  

Elk land heeft zijn eigen deel van de Noordzee (zie figuur 1). Zo heeft Nederland ook een stuk. Als je daarop gaat inzoomen (figuur 2), zie je de Doggersbank (donkerblauw) liggen. Daaronder wordt de Zuidelijke Noordzee genoemd; erboven noemen we de Noordelijke Noordzee. 

                                                                      
Figuur 1: Verdeling van de Noordzee onder Nederland,                                                  Figuur 2: Doggersbank in de Noordzee, kenmerkend als uitgestrekte ondiepte.
het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen, Denemarken, Duitsland,                                        Andere stukken kenmerken zich ook qua diepte, vorm,  samenstelling bodem of iets anders
België en Frankrijk (Noordzee Atlas, 2004, deel 2).                                                         (Noordzee Atlas, 2004, deel 1).                                                                                     

Wie wordt waar gespot?
Veel mensen zijn zich niet bewust dat walvissen ook in Nederland voorkomen. De bruinvis is de meest talrijke soort in de zuidelijke Noordzee en regelmatig te zien vanaf de Nederlandse kust. In de totale Noordzee wordt de populatie bruinvissen geschat op zo’n 250.000 dieren. In ons deel van de Noordzee op 35.000 dieren.
Het tellen van de bruinvissen in de Zuidelijke Noordzee wordt jaarlijks door middel van vaartuigen en vliegtuigen uitgevoerd. Wageningen Marine Research leidt dit onderzoek, waarbij verrekijkers en camera’s onmisbaar zijn. Bruinvissen zijn vaak erg schuw en laten zich dan ook niet zomaar zien. Het is belangrijk dat er zo secuur mogelijk geteld wordt en door middel van berekeningen de bruinvispopulatie zo nauwkeurig kan worden geschat. Tegelijkertijd worden de tellingen gebruikt om de effecten te meten van bouwwerkzaamheden als windparken of andere menselijke activiteiten.  
Ook de witsnuitdolfijn en tuimelaar dolfijn worden beschouwd als vaste bewoners in de ondiepe wateren van de zuidelijke Noordzee. In 2020 is de tuimelaar op de Rode Lijst gezet; voor deze soort is nog meer bescherming nodig. De dwergvinvis is de meest voorkomende baleinwalvissoort in de Noordzee, hoofdzakelijk ten noorden van de Doggersbank. Niet vreemd dus dat deze soort ook soms op bezoek komt in Nederlandse wateren (Nederlandse deel van de Noordzee). Daarnaast worden ook andere walvisachtigen in zowel de Noordzee als andere Nederlandse wateren gespot, zoals de gewone dolfijn, gestreepte dolfijn, witflankdolfijn, griend, gewone vinvis, potvis en bultrug. 

Bultruggen komen sinds deze eeuw jaarlijks op bezoek in de Noordzee. Voornamelijk in de periode van oktober t/m maart worden ze dan voor onze kust waargenomen. Tot op heden gaat het hierbij slechts om een enkel of enkele dieren. Wanneer de bultrug in de Noordzee op bezoek is, dan is het dier soms meerdere dagen in een bepaald voedselrijk gebied te zien.
Niet alleen in de diepe oceanen, maar ook in de ondiepe Noordzee worden soorten als potvissen, gewone spitsnuitdolfijnen en butskoppen gezien. Meestal gaat het hier om verdwaalde dieren die moeite hebben met het vinden van voedsel in dit gebied en navigeren. Ze bevinden zich namelijk vooral in de diepzee. Waarnemingen van deze diepzeedieren eindigen dan ook vaak in een stranding op de kust. 

Klik op een walvissoort hieronder om meer te ontdekken!  

Blauwe vinvis 
Bruinvis 
Bultrug 
Butskop 
Dwergvinvis 
Gestreepte dolfijn 
Gewone dolfijn 
Gewone spitssnuitdolfijn 
Gewone vinvis 
Griend 
Noordse vinvis 
Orka 
Potvis 
Risso dolfijn 
Tuimelaar 
Witsnuitdolfijn 

In Nederland worden alle gestrande walvissen, zowel dood als levend, bijgehouden in een nationale database. Jaarlijks stranden er tussen de 300-800 walvissen, voornamelijk overleden. De meeste hiervan zijn bruinvissen. Gemiddeld zijn er per jaar 20-50 meldingen van levende walvissen bij SOS Dolfijn. Actuele informatie over walvisstrandingen is hier te vinden. 

Nieuws

Vrienden van SOS Dolfijn